بزرگنمایی:

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری-تحلیلی ایران مراسم نیوز، به نقل از ستاد خبری نمایشگاه تراکنش ایران، امین بیات قائم‌مقام مدیرعامل مرکز فابا، حامد بختیاری مدیرعامل موسسه آموزش فناوران فابا، مهرداد صادقی مدیرعامل فاباتک، محمد صولتی مدیر اجرایی فاباتک و محمدامین تقی‌پور مشاور مدیرعامل مرکز فابا، در این میزگرد، علاوه بر نگاهی به جریان استارتاپی در دنیا و ایران، در مورد تسهیلات ویژه مرکز فابا، برای شرکت‌کنندگان در دو رویداد جشنواره بزرگ فین‌تک ایران و جشنواره استارتاپی شهر هوشمند نیز توضیح داده‌اند. 

روند جریان استارتاپی در دنیا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صادقی: همه ما می‌دانیم که هزاره سوم به فناوری اطلاعات و ارتباطات اختصاص دارد. در این میان، یکی از عوامل موثر و پیش‌برنده توسعه و پیشرفت در صنایع مختلف، استارتاپ‌های فعال در آن حوزه هستند. این گروه‌های استارتاپی در سال‌های اخیر، به صورت جدی شکل‌ گرفته‌ و گسترش یافته‌اند. آنها توانسته‌اند به پدیده‌ای موثر و گاه غالب، در عرصه‌های مختلف؛ از پزشکی گرفته تا مدیریت شهری و صنایع مالی و دیگر امور، تبدیل شوند. بر اساس تجربه‌های موجود در سطح بین‌المللی، استارتاپ‌ها در شاخه‌های فعالیت خود پیشرفت‌های ویژه‌ای داشته‌اند و نوعی دگردیسی را در صنایع مختلف ایجاد کرده‌اند. به نظر می‌رسد آنها توانسته‌اند با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و چابکی ذاتی خود، در جایگاه شریک و همکاری موثر برای بنگاه‌های غول‌پیکر، بنشینند. حتی در مواردی دیده شده است که استارتاپ‌ها، به رقیبان جدی صنایع بزرگ تبدیل شده‌اند. بر این اساس، اکوسیستم استارتاپی، طی چند سال گذشته محبوبیت گسترده‌ای کسب کرده است. در سال 2018، برخی از آنها به لطف حضور در صنایع و زمینه‌های مختلف، به این نتیجه رسیدند که می‌توانند به راحتی تبدیل به تجارت‌های گسترده‌ای شوند. از فناوری اطلاعات تا پزشکی، روند حرکت استارتاپ‌ها به طور مداوم در حال تغییر است، که این امر پیش‌بینی آینده آنها را دشوار می‌کند. در سال‌های اخیر، چشم‌انداز استارتاپ‌ها تغییرات زیادی را به خود دید. برای مثال، خرده‌فروشی آفلاین به حاشیه رفت و خرید آنلاین گسترش پیدا کرد. از سوی دیگر، خدمات فروش از طریق اشتراک، ماهانه یک درصد رشد داشته است. در سال 2019، مصرف‌کنندگان و داده‌های مربوط به آنها نیز اهمیت بسیار زیادی یافتند. همکاری و ادغام تجاری گسترده، یکی دیگر از ویژگی‌های سال جاری میلادی بود. به این صورت که استارتاپ‌های بیشتری، همکاری بین خود را آغاز کردند و از مشارکت در فرصت‌های بالقوه بهره‌مند شدند. این شکل از همکاری، راهی مناسب برای افزایش ارزش فروش شرکت-استارتاپ است. همچنین در سال جاری، فناوری بلاک‌چین شکوفا شد. بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها در حال حاضر در حال بررسی پتانسیل‌های بلاک‌چین در زمینه تامین امنیت و کارآیی در کارهای روزمره خود هستند. در میان حوزه‌های بسیار متنوع فعالیت برای استارتاپ‌ها، آنهایی که مربوط به مباحث بانکی و مالی می‌شود، بیش از موارد دیگر به وظایف مرکز فابا، به ویژه در بخش نمایشگاه تراکنش ایران مربوط می‌شود. این استارتاپ‌ها در گروه‌های مختلفی قرار می‌گیرند که از جمله می‌توان به پرداخت، تامین مالی جمعی، بیمه، بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال، بازار سرمایه و بورس، کیف پول‌های الکترونیک، مدیریت مالی و حسابداری و رگ‌تک اشاره کرد. مجموعه مرکز فابا و نمایشگاه تراکنش ایران، تمرکز خود را بر روند فعالیت استارتاپ‌هایی گذاشته است که در حوزه فین‌تک و به تبع آن شهر هوشمند، قرار می‌گیرند. 

امین بیات: قبل از پاسخ به این پرسش باید تعریفی از استارتاپ داشته باشیم. استارتاپ کسب و کاری است که بخشی از آن بر پایه فناوری قرار دارد. اما هر کسب و کاری که مبتنی بر فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات است، لزوما استارتاپ نیست، به علاوه همه استارتاپ‌ها برای اینکه سریع‌تر رشد کنند به گونه‌ای از وب، موبایل، اینترنت و تکنولوژی‌های مرتبط بهره می‌برند تا بتوانند در جهت مقیاس‌پذیری رشد خوبی داشته باشند. در واقع استارتاپ،  به معنی شرکت نوپا است که قصد دارد ارزش‌آفرینی کند. مقیاس‌پذیری به این معناست که یک مدل کسب و کاری بتواند در آینده با رشد اندکی در منابع مالی، نیروی انسانی و دیگر متغیرها، توسعه پیدا کند، به‌گونه‌ای که که تناسب مستقیمی بین افزایش هزینه‌ها و منابع با افزایش سود وجود نداشته باشد و ارزش کسب و کار و سودآوری آن با نسبت بسیار بالایی نسبت به منابع، محقق شود. یک کسب‌وکار نوپا یا استارتاپ، می‌تواند در همان روزهای اولیه شکل‌گیری، مسیر مشخصی برای جذب سرمایه تعریف کند و این جزء بدیهیات است که کسب و کار نوپا در همان ابتدای کار به فکر جذب سرمایه‌گذار باشد. انواع مختلف سرمایه‌گذار از «سرمایه مرحله کشت ایده» گرفته تا شرکت‌های سرمایه‌گذاری، همواره در کنار چنین کسب‌وکارهایی قرار دارند و در این مسیر، آنها را با پشتیبانی‌های مالی و مدیریتی خود حمایت می‌کنند.

بختیاری: در ادامه حرف‌های آقای بیات باید بگویم واقعیت این است که سرمایه‌ انسانی خلاق و نوآور، از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌‌بنیان و کارآفرین است. این امر باید به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین دارایی‌ کشور، مورد توجه قرار گیرد. در این میان توجه به استارتاپ‌های نوپا و بهره‌گیری از تجارب دیگر جوامع در چارچوب منافع ملی، می‌تواند موجبات رشد و تعالی اقتصاد را در بهره‌گیری از این قابلیت‌ها فراهم کند. در دنیای کنونی، استارتاپ‌ها نقش بی‌بدیلی را در رشد و توسعه جوامع ایفا می‌کنند. خلق اندیشه، کارآفرینی، رشد صنعت گردشگری، کسب وکارهای متنوع جدید، فناوری‌های نوآورانه و ظهور اقتصاد مبتنی بر آن، نقطه عطفی در عرصه اقتصاد به شمار می‌رود که پنجره نوینی برای کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه باز کرده است. آنها می‌توانند از این طریق، بهره‌‌مندی بیشتری از توسعه در حوزه اقتصاد دانش‌‌بنیان به‌دست آورند. سرمایه‌گذاری جهانی روی استارتاپ‌ها در دو دهه اخیر، روند رو به رشدی داشته است. با نگاهی به آمارهای این حوزه، می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین ارکان موثر بر زیست‌بوم این مقوله، وجود سرمایه و موسسات و نهادهای سرمایه‌گذاری است که نقش روانی و عملیاتی مهمی در شکل‌گیری، رشد و موفقیت کسب و کارهای نوپا دارند. 

صولتی: به اعتقاد من، با توجه به پویایی و رشد سریع استارتاپ‌ها و همچنین پیشرفت تکنولوژی، پیش‌بینی فضای متلاطم حاکم بر آنها دشوار است، عموما در مقالات خارجی و نشست‌های استارتاپی، موضوعات و زمینه‌های یکسانی مطرح می‌شود که می‌توان از بین آنها به هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاک‌چین، پرداخت و بیو تکنولوژی اشاره کرد. اینها موضوعاتی هستند که استارتاپ‌ها بیشتر بر اساس آنها ایجاد شده‌اند و فعالیت می‌کنند. این موضوعات، صنعت‌هایی مانند بانکداری، فناوری اطلاعات، سلامت و بازاریابی و تبلیغات را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

به اعتقاد شما، جریان استارتاپی در کشور به چه سمتی حرکت می‌کند و نقاط قوت و ضعف این اکوسیستم چیست؟ 
صادقی: استارتاپ‌ها در ایران، تا حدودی در حوزه‌های مشابه با ترند جهانی حرکت می‌کنند و شاید اشتباه آنها نیز همین باشد که منجر به شکست‌شان می‌شود. تیم‌های استارتاپی نباید جلوتر از سطح جامعه، فکر و ایده‌ای خلق کنند و ایران از این لحاظ چندین سال از جریان دنیا عقب است. این موضوع را می‌توان با توجه به استارتاپ‌های موفق کشور و تاریخ رشد آنها و مقایسه این استارتاپ‌ها با نمونه‌های خارجی به خوبی دریافت. با توجه به نمایشگاه‌هایی که در سال‌های اخیر در کشور برگزار شده است، می‌توان گفت که استارتاپ‌ها بعد از گذر از موضوعات خدمات‌محور، اشتراک‌گذاری و فروش آنلاین، در حال رفتن به سمت بهبود فرایندهای قدیمی، دیجیتالی کردن، هوشمندسازی، درمان و بلاک‌چین هستند. چرایی این امر را با توجه به تاکیدات برنامه ششم توسعه و اسناد بالادستی بر تحول دیجیتال و هوشمندسازی، می‌توان کاملا درک کرد. گرایش شرکت‌ها و سازمان‌ها به دیجیتالی کردن امور و نیاز آنها به بسترهای لازم، منجر به شکل‌گیری استارتاپ‌هایی در این حوزه شده و همچنین فراگیرتر شدن رمز ارزها  و معاملات آنلاین، زمینه‌ساز ایجاد استارتاپ‌هایی برای ارائه کیف پول‌ها، مشاوره و معاملات رمز ارزها بوده است. حضور پررنگ این استارتاپ‌ها در نمایشگاه‌های اخیر را می‌توان کاملا دید. همچنین هوشمندسازی هم عضو جدا نشدنی دیجیتالی کردن محسوب می‌شود. در کنار آن، لزوم هوشمند کردن فرایند‌ها، برای بهبود کیفیت و بهروری نیز، باعث افزایش استارتاپ‌های شهر هوشمند با تمام زیر شاخه‌های آن شده است. اکوسیستم استارتاپی کشور تقاظ ضعفی نیز دارد که هنوز راه‌حلی برای آنها پیدا نشده است. برای مثال اکنون سیل عظیمی از افراد بدون هیج دانشی، تمایل به کارآفرینی دارند. این نبود دانش و آگاهی، باعث می‌شود که حجم بالایی از انرژی جوانان در مسیر اشتباهی خرج شود. آنها زمان خود را صرف کاری می‌کنند که آگاهی و سواد لازم را در مورد آن ندارند. بسیاری از استارتاپ‌ها به ویژه از نظر مهارت‌های نرم مشکلاتی دارند. البته اخیرا برنامه‌‌هایی مانند طرح نوآفرین و حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در مسیر حل چالش‌های این اکوسیستم گام بر می‌دارند. به هر روی، فضای استارتاپی ایران رو به بهبود می‌رود. در شرایطی که اقتصاد کشور دچار بحران است، می‌توان با کمک استارتاپ‌ها و جوانان پر انرژی، پیشرفت کشور را رقم زد.

تقی‌پور: به طور کلی، نقطه ضعف اصلی استارتاپ‌ها در کشور، نبود سرمایه‌گذار ریسک‌پذیر برای حمایت از آنها و کمبود آموزش و آگاهی کافی نسبت به حوزه بازاریابی دیجیتال در تیم‌های استارتاپی است. ایده‌ها، به خودی خود ارزشی ندارند، بلکه این افراد هستند که با اجرای موفق، به آنها اعتبار می‌دهند. داشتن تیمی قوی و یکدست تاثیر مستقیمی در جذب سرمایه‌گذار برای استارتاپ‌ها دارد. یکی دیگر از ایرادات اساسی اکوسیستم استارتاپی کشور، فضای هیجانی غالب بر آن است که گاهی تیم‌ها را از عقلانیت کسب و کاری دور می‌کند. به نظر می‌رسد این اکوسیستم درگیر موجی شده که از جای دیگری برخاسته است و به ایده‌های فناورانه خود آنها مربوط نمی‌شود. فعالان فین‌تکی باید با توجه به اقتضائات بومی کشور و بر اساس عقلانیتی که لازمه فعالیت‌های اقتصادی است، ایده‌های جدیدی را طرح کنند که هم در جامعه ایران ارزش‌آفرینی کند و هم قابلیت صدور به کشورهای دیگر را داشته باشند.  

بختیاری: این نکته را باید اضافه کنم که حل چالش‌های اکوسیستم استارتاپی کشور، الزاماتی دارد. از جمله می‌توان به ترغیب شرکت‌ها و سازمان‌ها برای اضافه شدن به جمع شتاب‌دهنده‌ها، تعدیل برخی قوانین دست و پاگیر در حوزه راه‌اندازی استارتاپ‌ها، کاهش زمان و هزینه‌های مرتبط با راه‌اندازی و ادامه فعالیت استارتاپ‌ها و تدوین نقشه راه جامع و متناسب به وسیله دولت در ارتباط با سرمایه‌گذاری، اشاره کرد. تنظیم یک برنامه کوتاه‌مدت و میان‌مدت روشن با تکیه بر افزایش اشتغال، ایجاد امکان دسترسی کامل به وضعیت بازارهای مالی، پولی و سرمایه، ایجاد واحدهای حمایتی در دانشگاه‌ها و ارائه بسته‌های حمایتی برای دانشجویان کارآفرین، راهکارهای دیگری هستند که باید به آنها توجه شود. همچنین راه‌اندازی سازوکار بهره‌برداری از ایده‌های جوانان خلاق از جمله دانش‌آموزان، حمایت بدون قید و شرط از استارتاپ‌ها و بنگاه‌های کسب و کار و هدایت نظام‌مند بخش خصوصی به طرف حمایت از استارتاپ‌ها، از جمله اقدام‌های ضروری برای بهبود اکوسیستم استارتاپی در ایران به شمار می‌رود.

-برنامه فاباتک در زمینه حمایت از استارتاپ‌ها چیست؟
بختیاری: نخست به این نکته اشاره کنم که مرکز فابا، به منظور همگرایی بین فعالان استارتاپی و ایجاد حلقه اتصال بین صنایع مالی، بانکی و پرداخت، با کسب و کارهای نوپا، اقدام به ایجاد مجموعه‌ای با عنوان «فاباتک» کرده است. فاباتک تجربه مدیریتی و سرمایه مورد نیاز را در اختیار کارآفرینان و نوآوران توانمند در حوزه فناوری‌های مالی قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، کارآفرینانی که در راه ایجاد ارزش و اشتغال‌زایی فعالیت می‌کنند، در زمینه‌های کسب‌و‌کار، بازاریابی، طراحی، فناوری، مدیریت استعداد، امور مالی و حقوقی مورد حمایت فاباتک قرار می‌گیرند.

امین بیات: فاباتک خود را مرکز تسهیل‌گری  اکوسیستم استارتاپی کشور می‌داند و برای تحقق این امر، تمام تلاش خود را انجام داده است. خدمات و حمایت‌های فاباتک روی سایت این مرکز، به طور مفصل و دقیق بیان شده، اما به صورت مختصر می‌توان گفت، فاباتک بستری را فراهم کرده است تا هر موردی را که یک کسب وکار جدید، به آن نیاز دارد و برای برطرف کردن آن آن با مشکلاتی مواجه است، فراهم کند. فاباتک برای پوشش کامل خدمات مورد نیاز استارتاپ‌ها، حتی آنها که در حوزه فعالیت و ماموریت این مجموعه نیست، تفاهم‌نامه‌های خوبی را با دانشگاه‌ها از جمله مرکز فین‌تک دانشگاه صنعتی شریف منعقد کرده است. 

صولتی: می‌خواهم به گفته‌های آقای بیات این موارد را نیز اضافه کنم که فاباتک خدماتی مانند کمک به توسعه و رشد استارتاپ‌ها، پرورش مهارت‌ها، سرمایه‌گذاری و حمایت مالی، ارتباط دادن آنها با استارتاپ‌های کشورهای دیگر، معرفی استارتاپ‌ها در رسانه‌های مرکز فابا و سایت مجموعه و حتی تسهیل‌گری در زمینه  مسائل حقوقی را نیز ارائه می‌کند. 

در نمایشگاه تراکنش ایران چه برنامه‌هایی برای حمایت از استارتاپ‌های شرکت‌کننده وجود دارد؟
بختیاری: از جمله مهم‌ترین اقداماتی که فاباتک تا کنون انجام داده، برگزاری دو دوره از «جشنواره بزرگ فین‌تک ایران» در سال‌های 96 و 97 بوده است. این رویدادها در حاشیه سومین و چهارمین نمایشگاه تراکنش ایران، برگزار شدند و در آبان ماه سال جاری سومین دوره آن برگزار می‌شود. این جشنواره به استارتاپ‌های برتر بانکی و مالی فرصت می‌دهد تا تعامل و ارتباط لازم را با فعالان صنایع مالی، بانکی و پرداخت برقرار کنند. «جشنواره استارتاپی شهر هوشمند»، یکی دیگر از برنامه‌های مرکز فابا و فاباتک در حاشیه چهارمین نمایشگاه تراکنش ایران بود که در سال جاری نیز در حاشیه ITE 2019، برگزار خواهد شد. جشنواره یاد شده، به معرفی آخرین دستاوردهای نخبگان این حوزه اختصاص دارد و فرصت برقراری ارتباط میان استارتاپ‌های شهر هوشمند و شهرداری‌های کلان‌شهرها را فراهم می‌کند.  
 
امین بیات: نمایشگاه تراکنش ایران تلاش می‌کند امکانات متنوع و خوبی برای استارتاپ‌ها در نظر بگیرد. در این راستا آنها فرصت ارائه محصولات و خدمات خود را با حضور داوران و سرمایه‌گذاران پیدا می‌کنند. همچنین با ارائه کانتر به استارتاپ‌ها، بستری فراهم می‌شود تا آنها  بتوانند با مدیران، متخصصان و بازدیدکنندگان نمایشگاه ارتباط برقرار کنند و از فضای خوب این رویداد، حداکثر استفاده را داشته باشند. برای دیده شدن بهتر آنها، فرصت اطلاع‌رسانی در رسانه‌های وابسته به نمایشگاه و مرکز فابا نیز در اختیار آنها قرار می‌گیرد. به طور کلی، نمایشگاه تراکنش ایران، فرصتی برای تعامل سه نسل پیشکسوتان، مدیران و متخصصان میانی و جوانان است. در چنین فضایی، فعالان استارتاپی می‌توانند از طریق برقراری تعامل با افراد با تجربه و مدیران کسب و کارها، به نقاط قوت و ضعف تیم خود پی ببرند. آنها فرصت طرح ایده را برای افرادی از طیف‌های متفاوت و دریافت نقدها و نظرهای مختلف را در اختیار دارند؛ بر این اساس می‌توانند طرح و ایده خود را آسیب‌شناسی کنند. 

صولتی: همچنین فعالان استارتاپی، با حضور در نمایشگاه تراکنش ایران، امکان استفاده از سمینارها، نشست‌ها و کارگاه‌های جانبی ITE را به صورت رایگان دارند. این رویدادها می‌تواند چراغ راهی برای آینده کسب و کاری آنها باشد. امکان ثبت‌نام استارتاپ‌ها برای حضور در دو جشنواره فین‌تک و شهر هوشمند، از روز نخست شهریور ماه روی سایت فاباتک فراهم شده است و تا اول مهر ماه ادامه دارد. تا کنون که ابتدای مهر ماه هستیم، بیش از 70 تیم در جشنواره‌های استارتاپی ITE 2019، ثبت‌نام کرده‌اند و به نظر می‌رسد تعداد متقاضیان حضور در این رویداد، بیش از ظرفیت نمایشگاهی آن باشد. بر این اساس، امکان حضور استارتاپ‌هایی در نمایشگاه فراهم می‌شود که از خلاقیت و توان بیشتری برخوردار باشند. مرکز فابا درصدد است فضای ویژه‌ای را برای فعالان استارتاپی فراهم کند که امکان مذاکرات کسب و کاری یا B2B و تعاملات با نهادهای دولتی یا B2G برای آنها وجود داشته باشد.  

تقی‌پور: نمایشگاه تراکنش‌ ایران برای حمایت از استارپ‌ها، عمده هزینه‌های حضور آنها در نمایشگاه را متقبل شده و فضایی برای آنها فراهم کرده است که با صاحبان سرمایه و سازمان‌ها نشست و گفت‌وگو داشته باشند. به نظر می‌رسد نمایشگاه تراکنش ایران توانسته است، جایگاه خود را در محیطی کاملا تخصصی پیدا کند. عمده بازدیدکنندگان بخش استارتاپی این رویداد، صاحبان کسب و کارهای بزرگ هستند. این امر، فرصت لازم را برای یافتن شرکای تجاری مناسب، در اختیار فعالان استارتاپی قرار می‌دهد. آنها همچنین می‌توانند فعالیت‌ها و ایده‌های خود را برای سرمایه‌گذاران تشریح کنند. برنامه‌های جانبی نمایشگاه نیز، فرصت خوبی برای طرح نظرات، خواسته‌ها و دغدغه‌های فعالان این اکوسیستم است. به طور کلی، جشنواره بزرگ فین‌تک ایران و جشنواره استارتاپی شهر هوشمند، امکان کم‌نظیری را برای شبکه‌سازی در اختیار تیم‌های استارتاپی قرار می‌دهند. تعدادی زیادی از استارتاپ‌هایی که در دوره‌های گذشته نمایشگاه تراکنش ایران حضور داشتند، امروز به کسب و کارهای بزرگی تبدیل شده‌اند. این امر نشان می‌دهد که ظرفیت رویداد ITE در پرورش این استارتاپ‌ها موثر بوده است. بدون شک، با توجه به فضایی که این نمایشگاه در سال جاری نیز برای حدود 100 استارتاپ‌ فراهم می‌کند، تعداد زیادی از آنها در آینده نزدیک به کسب و کاری موفق تبدیل می‌شوند. همچنین، سال گذشته 25 تیم‌ با نظر هیات‌ داوران، برای دریافت نشان خلاق به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، معرفی شدند. در سال جاری نیز رایزنی‌هایی با این نهاد انجام شده است تا گروهی دیگر از تیم‌ها برای دریافت نشان خلاق انتخاب شوند. دریافت این نشان، تاثیر مثبتی بر رزومه استارتاپ‌ها برای ارائه به سرمایه‌گذاران می‌گذارد. از سوی دیگر، هر ساله مدیران و نمایندگانی از نهادهای قانونی ذی‌ربط که می‌توانند در حل مشکلات اکوسیستم استارتاپی موثر باشند، از نمایشگاه تراکنش ایران بازدید می‌کنند. آنها در طول حضور خود در نمایشگاه، پای درد دل‌های فعالان این حوزه می‌نشینند و دغدغه‌های آنها را می‌شوند. این ارتباطات و تعاملات، در فرایند تصمیم‌گیری نهادها موثر است.